Nga Mustafa Nano
Ne kemi një problem me gjuhën. Të vockël. Ndoshta edhe të madh. Duhet ta pranojmë këtë gjë. Disa, mes të cilëve shquan Primo Shllaku, i kthehen e i rikthehen diskutimit mbi natyrën antigegërishte e ndoshta disponimin antigegë të vendimit që u mor në Kongresin e Drejtëshkrimit në vitet ’70 të shekullit të shkuar.
Por ky është një diskutim që, edhe pse ngrihet mbi një të vërtetë, mua më duket i pavlerë. Ka kaluar gjysmë shekulli prej atij momenti. Pastaj, në thelb nuk është se është bërë ndonjë e pabërë, edhe sikur motivet e motivimet të kenë qenë të liga.
Atëbotë opsionet ishin dy, o të zgjidhej gegërishtja si bazë për standardin, o të zgjidhej toskërishtja. Opsioni i tretë, ai i një shqipeje të kombinuar, ose i elbasanishtes, nuk ka patur shumë tifozë, sido që ca kohë u përdor si gjuhë zyrtare. Në këto rrethana, nëse do të zgjidhej gegërishtja si bazë për standardin, çdo gjë do të ishte ok. Por u zgjodh toskërishtja, dhe kjo duhet të jetë gjithashtu Ok. Dhe është Ok.
Në republikën tonë kjo zgjedhje është pranuar, shqipja standarde ka hedhur rrënjë, dhe ky diskutim quhet i mbyllur tanimë, ndonëse gegërishtja, kupto: shkodranishtja, ka nevojë për mbrojtje, promocion e hapësira, sepse, në mos tjetër, është gjuha e një grupi intelektualësh të para Luftës II Botërore që i kanë dhënë sharm e prestigj kulturës sonë.
Në Kosovë gjërat janë ndryshe, megjithatë. Me gjithë përpjekjet e një pjese të elitës kosovare, standardi atje nuk ka ngjitur aq sa duhet. Dhe kjo ka ndodhur, përveç të tjerash, prej pjesës tjetër të elitës që këmbëngul të mbajë një marrëdhënie të ftohtë me shqipen standarde.
Kjo është një zgjedhje, të cilën ne nuk kemi të drejtë ta gjykojmë. Është punë e tyre të flasin shqipen që duan, e t’u japin munxët shqipeve të tjera, sidozot asaj standarde. Por nëse duan unitetin kombëtar, nëse ëndërrojnë bashkimin kombëtar, atëherë përpjekjet për bashkim duhet t’i fillojnë me unifikimin e gjuhës.
Shkurt, duhet të mësojnë standardin. Unë e di që për kosovarët e rritur kjo nuk është e lehtë, unë e di që vështirësitë për ta mund të jenë deri edhe të natyrës psikologjike, e ndoshta fiziologjike (kur vjen puna te diksioni), unë e di që, derisa t’ia dalin për ta nxënë standardin, ata do të jenë të dizavantazhuar në garën kombëtare, por unë mendoj se nuk ka rrugë tjetër. Kjo është një sakrificë që kosovarëve u ka rënë në hise ta bëjnë në emër të interesit kombëtar.
Edhe për mua nuk do të ishte e lehtë të flisja sot shqipen e Kosovës, më saktë shqipet e Kosovës. Por dua të them një gjë: Sikur sot të mblidhej një Kongres i Ri i Gjuhës dhe të vendoste adoptimin e një shqipeje standarde me bazë kosovarishten, e dini se ç’do bëja?
Për ca vjet me radhë, për aq vjet sa do më lipseshin, do t’i lija të gjitha punët e tjera mënjanë, e do të merresha vetëm me standardin e ri, derisa të familjarizohesha me të, derisa sa ta mësoja atë. Do ta bëja këtë për të mos mbetur në margjinat e jetës kombëtare, nëse jo për një ideal patriotik.
Dhe ndonëse, në të folur, do t’më shquanin që larg që jam toskë, në të shkruar do bëja çmos të isha më kosovar se kosovarët. Kam bindje për këtë. Besoj te vullneti im.
Është kjo që kanë bërë në Kosovë, kush më shumë e kush më pak, një numër akademikësh si Rexhep Qosja, Agim Vinça, Mehmet Kraja e të tjerë, apo edhe politikanë, shkrimtarë, gazetarë e intelektualë publikë si Albin Kurti, Hashim Thaçi, Veton Surroi, Arben Idrizi, Blerim Latifi, Enver Robelli, Imer Mushkolaj, etj, apo Arbën Xhaferri, Kim Mehmeti, në Maqedoni, etj. Është kjo që duhet të bëjnë edhe të tjerët. Sipas meje.
Përsëris: Secili është i lirë të flasë në shqipen e vet, por kush e ka merak bashkimin kombëtar, duhet ta fillojë këtë bashkim me gjuhën. Dhe kjo do të ishte shumë më patriotike sesa të shqetësohesh pse unë kam titulluar programin tim “Provokacija”.
