Nga Çapajev Gjokutaj
Nga kafja ku jam ulur shoh plazhin 100 – 150 metra më tej. Më bën përshtypje lëvizja e njerëzve. Ngjajnë si në një film me projektim të ngadalësuar. Pamja përcjell një lloj qetësie, përzier me nge, shkujdesje dhe përzëmërsi.
Më kujtohet nëpër të një poezi e Driteroit. Ç’qe kjo hata e madhe që na bëre, o plazh, thotë poeti, na i hoqe rrobat si fletët e pemëve. Dhe kështu lakuriq na ngjan vetja si fëmijë të dashur e të çiltër. Po sikur të veshim kostumet e të lidhim kravatat, çiltërsia avullon në çast, bëhemi hijerëndë siç e kërkon sëra e distanca.
Çiltërsia që gjeneron të jetuarit në natyrë më kujton Beniamin Franklinin që, gati tre shekuj më parë, fliste për një fakt të çuditshëm.
Fëmijët e indigjenëve që kapeshin dhe rriteshin nga kolonët e bardhë nuk para krijonin afinitet me jetën moderne dhe në rastin më të parë iknin. E kundërta ndodhte me të bardhët, fëmijë e të rritur, që për një arsye a tjetrën jetonin në tributë indigjene. Shumica nuk para kishin dëshirë të ktheheshin.
Është vështirë të thuash pse jeta e indigjenëve u dukej më tërheqëse sesa jeta gjithë lehtësi e komoditet e qytezave.
Natyra, thonë disa, është si dashuria e parë, gjeneron nostalgji dhe të tërheq drejt gjirit të vet gjithë jetën. Stërgjyshrit e lashtë të njeriut s’kishin shtëpi të ngulura, jetonin në natyrë.
Antropologë të tjerë thonë se ishte liria ajo që i ngashënjente kolonët drejt jetës tribale. Të jetosh pa orare e disiplinë të rreptë, me veshje bazike pa shumë konvencione e kotësi, me ndalesa minimale në marrëdhëniet e seksit, ngjan si çlirim nga verigat e civilizimit.
Të tjerë thonë se është egalitarizmi apo barazia social që e bën ngashënjyese jetën e tribusë. Si mbledhës e gjahtarë, tributë e indigjenëve bënin jetë nomade dhe s’ishin të interesuar për kamje e rraqe të tepërta që do t’ua bënte lëvizjen ferr.
Vërtet kamja dhe katandia i sigurojnë jetë të rehatshme njeriut të qytetruar, por edhe po e shtyjnë t’i ikë jetës kolektive e të përjetojë një vetmi gati-gati pathologjike.
Jo vetëm kaq, kamja dhe komoditeti e shtypin dhe e stresojnë njeriun me preokupimet për t’i siguruar e për t’i ruajtur.
Mes këtij stresi të vazhdueshëm për karrierë, status e kamje, bëhet e kuptueshme pse në qytetërimin e sotëm njerëzit kanë aq shumë çrregullime psikologjike e mendore, thotë Sebastian Junger në librin ‘Tribe: On Homecoming and Belonging’, nga kam marrë faktet e mësipërme.
Me sa duket njeriu i qytetërimit të sotëm jeton një kontradiktë ndrydhëse. Më njerën anë ka dëshirën për liri e egalitarizëm, që ia kanë programuar në gen dhjetēra mijëra vjet të jetës nomade si gjahtar e mbledhës. Më anë tjetër ka dëshirën për status, karierë e kamje, që ia ka mësuar kultura në këto 10 – 12 mijë vjetët e fundit.
Dhe ndodh që, i stresuar nga lufta e natyrës me kulturën humbet toruan e ndonjëherë dhe mendjen. Tek tributë çrregullimet psikologjike e mendore janë gjë e rrallë, kurse tek kafshët që rriten në natyrë nuk ndodhin kurrë.
Me sa duket çdo arritje e ka një çmim. Vetëm se nuk paguajmë me para, por me pjesë nga vetja, si ai djaloshi i legjendës që, për të kaluar në botën tjetër, ushqente shkabën me mish nga trupi i vet dhe, kur arriti në të përtejmen ishte bërë skelet.
