Nga Enver Robelli
Qemajl Morina ishte njëri prej dijetarëve islamë të Kosovës që nuk fliste pandërprerë vetëm për botën e përtejme. Teologët e dobët flasin vetëm për parajsën, për përkushtimin ndaj zotit, për lutjet – dhe botën e këndejme e shohin vetëm si stacion transitor. Kur lexova lajmin për vdekjen e Qemajl Morinës në moshën 68-vjeçare m’u kujtua Taib Salihu (al-Tayyip Salih). Morinës i takon një meritë e madhe: në vitin 2010 ai përktheu nga arabishtja romanin «Koha e shpërnguljes në veri» të shkrimtarit sudanez Taib Salih (botimet Koha, Prishtinë).
Nga Akademia Arabe e Letërsisë me seli në Damask kjo vepër në vitin 2001 është shpallur si romani më i rëndësishëm arab i shekullit ’20. «Koha e shpërnguljes në veri» u botua për herë të parë në vitin 1966, pastaj u përkthye në shumë gjuhë të botës. Përkthimi i kësaj vepre shpalos edhe kureshtjen e madhe prej dijetari të Qemajl Morinës, një kureshtje që tejkalonte kufijtë fetarë.
Nëse Joseph Conradi me romanin e tij «Zemra e errësirës» shkroi – duke u bazuar në udhëtimin e tij në Kongo – një vepër mbi humnerat e njerëzimit, Taib Salihu u kundërpërgjigj me «Koha e shpërnguljes në veri». Këtu Salih merret me anët e skëterrshme të kolonializmit. Në një fshat buzë lumit Nil jeton Mustafa Saidi, një burrë i bukur 50-vjeçar, të cilin të gjithë e njohin si «i huaji». Biografinë e tij nuk e njeh askush, por me kalimin e kohës atë e pranojnë në fshat dhe vlerësimi për të rritet kur ai martohet me një grua lokale. Një ditë Mustafa Saidi vendosi t’ia besojë krejt historinë e tij një djali që sapo kishte mbaruar studimet në Angli.
Mustafa Saidi rrëfen rrugëtimin e tij nga Sudani në Kajro dhe tutje në Londër, ku karrierën e tij e shënuan sukseset akademike, një martesë e dështuar, shumë aventura erotike, të cilat përfundojnë tragjikisht. Në këtë roman – përmes dy burrave që kanë jetuar në Perëndim – pasqyrohen bota islame dhe ajo perëndimore, me të gjitha konfliktet që e shoqërojnë dhe që në dy dekadat e fundit janë bërë akute. Taib Salihu u lind në vitin 1929 në veri të Sudanit. Pas studimeve në Kartum shkoi në Londër, kur punoi për BBC. Më vonë ishte zyrtar i lartë në ministrinë e Informacionit në Katar, pastaj këshilltar në UNESCO.
Sudani për botën shqiptare një terra incognita, një mikrokozmos i panjohur, një fusnotë e historisë koloniale të Britanisë së Madhe. Në fillim të viteve ’70 Qemajl Morina braktisi vendlindjen e tij, Hodonovcin e Kamenicës, ku kishte lindur më 1951, dhe Prishtinën, ku kishte mbaruar medresenë, dhe vijoi studimet për filologji në «Um Duruman Islamic University» në Um Duruman, një qytet afër Kartumit, kryeqytetit të Sudanit. Morina qëndroi në Afrikën veriore deri në vitin 1989 – pas studimeve pasuniversitare në Kajro punoi si sekretar dhe përkthyes në Ministrinë e Shëndetësisë të Libisë.
Që nga vitet ’90 ai dha kontributin e tij në Bashkësinë Islame të Kosovës – si studiues, përkthyes, hulumtues, kryeredaktor revistash fetare, profesor i Fakultetit të Studimeve Islame si ligjërues i gjuhës arabe, kolumnist i gazetës «Zëri», përfaqësues i Bashkësisë Islame të Kosovës në dialogun ndërfetar mes «Islamit dhe Krishterimit» gjatë viteve 1998-2013. Qemajl Morina është autor i këtyre veprave me vlerë: «Lidhja shqiptare e Prizrenit në shtypin egjiptian (1878-1881)», «Hoxhë Kadri Prishtina – mendimtar islam», «Glosari i nocioneve fetare (islame, ortodokse, katolike dhe çifute».
Qemajl Morina i përkiste brezit të teologëve islamë të Kosovës që atdheun nuk e shihnin si më pak të çmueshëm se fenë. Jo rastësisht ai bëri karrierë sidomos në kohën kur Bashkësia Islame e Kosovës drejtohej nga Rexhep Boja, i cili në fund të karrierës së tij u vu në shërbim të Kosovës edhe si diplomat. Tani kohërat kanë ndryshuar.
Ekranet televizive të Kosovës janë pushtuar nga hoxhallarë-kusarë, të cilët trajtojnë tema banale. Të shpresojmë se rrugën e Qemajl Morinës do ta vazhdojë i biri i tij, Fuad Morina, një njohës i shkëlqyer i gjuhës arabe dhe tani diplomat i Kosovës.
