20 vjet më parë, pikërisht me 22 maj të vitit 2000, u botua Fjalori arbërisht – shqip i Kolë Kamsit.
Kolë Kamsi (1886-1960) është një emër i njohur në filologjinë shqiptare, sidomos në fushën e studimeve arbëreshe. Një nga veprat e tij kryesore, “Fjalor arbërisht – shqip”, u botua 40 vjet pasi kishte mbyllur sytë autori, pikërisht në vitin 2000, nën kujdesin e sektorit shkencor të albanologjisë në Universitetin “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës.
Fjalori arbërisht – shqip i Kolë Kamsit është puna e një jete. Autori ka pasur fatin të ishte nxënës i Kolegjit të njohur të Shën Adrianit në Shën Mitër (San Demetrio Corone), në vitet 1904-1907. Këtu djaloshit shkodran iu ngjall edhe dashuria për Botën Arbëreshe. Gjithë jetën letërsia arbëreshe mbeti fusha e tij e pandarë e punës. Për ta bëtë më të afërt për nxënësit shqiptarë atë letërsi me vlera të larta artistike dhe atdhetare, ai pati idenë e mbarë që të hartonte një fjalor arbërisht – shqip. Është fat që veprën e la të kryer si autor. Siç ka vënë në dukje redaktori i kujdesshëm i fjalorit, prof. Ferdinand Leka, “një veçori e tij, e mund të thuhet edhe një meritë, është se autori ka pasqyruar një leksik të dokumentuar me saktësi në shkrimet arbëreshe, duke i ilustruar fjalët me citate origjinale e të zgjedhura, pa shtuar asgjë nga vetja, duke e bërë veprën një mjet pune të sigurt edhe për studiuesin e kulturës arbëreshe.”
Deri në botimin e fjalorit të Kolë Kamsit në vitin 2000, kemi pasur në duar vetëm “Fjalorin e Arbëreshvet t‟Italisë” të Emanule Giordanos, të botuar më 1963.
Fjalorët e këtyre dy autorëve kanë të përbashkët se paraqesin leksikun e arbërishtes. Por kanë edhe dallime. E. Giordano-ja e ka hartuar fjalorin kryesisht për Arbëreshët dhe shpjegimet i ka dhënë italisht, në mënyrë që përdoruesit arbëreshë, në përgjithësi me kompetencë më të plotë në italishte sesa në gjuhën e vet të shtëpisë, ta kapin më mirë e më qartë kuptimin e fjalës. Them kryesisht për Arbëreshët, sepse vetë autori ka theksuar në parathënie se vepra e tij u drejtohet edhe “vëllezërve nga ana tjetër e Adriatikut, të cilët sot studiojnë më shumë se kurrë shkrimtarët arbëreshë të Italisë.” . E. Giordano-ja ka futur në fjalorin e vet edhe një numër fjalësh të Shqipërisë, duke i dhënë karakterin e një fjalori shqip – italisht, me të cilin Arbëreshët mund të lexonin botime të Shqipërisë. Për këtë qëllim ai ka futur edhe zanoren y në një varg fjalësh dhe si shkronjë të veçantë në fjalor (dy, dyllë, fyell, fyenin, fyt, grykë, ylber, yll etj.), kur dihet se ky tingull mungon në të folmet arbëreshe.
Fjalori i Kolë Kamsit është hartuar për t’u përdorur nga Shqiptarët, prandaj ai përmban thuajse vetëm fjalë të dëshmuara te shkrimtarët arbëreshë e në botimet arbëreshe dhe shpjegimet e fjalëve jepen me sinonimet e shqipes. Kolë Kamsi ishte një veprimtar i arsimit kombëtar dhe fjalori i tij është një vepër gjuhësore, por edhe në shërbim të shkollës. Ai u drejtohet mësuesve të letërsisë dhe studentëve për t’i ndihmuar që të kapërcejnë vështirësitë gjuhësore në të kuptuarit e shkrimtarëve arbëreshë. Por, përveç dobisë praktike që ka si çdo fjalor, ai përfaqëson njëkohësisht edhe një material të përpunuar për vëzhgime e studime. Nëpër faqet e tij, ashtu si edhe të fjalori i E. Giordano-s, gjejmë shumë fjalë me interes nga këndvështrime të ndryshme.
/https://redaktori.net
Marrë me shkurtime nga studimi i prof. Emil Lafes: “FJALORI ARBËRISHT – SHQIP I KOLË KAMSIT SI BURIM PËR VËZHGIME GJUHËSORE”
