Nga “Harvard Business Review”
Ndërkohë që politikanët në të gjithë botën luftojnë për të luftuar pandeminë e Covid-19, ata e gjejnë veten në territor të paeksploruar. Ekspertët kanë shkruar shumë për praktikat dhe politikat e përdorura në vende të tilla si Kina, Koreja e Jugut, Singapori dhe Tajvani për të frenuar pandeminë. Fatkeqësisht, në pjesën më të madhe të Evropës dhe Shteteve të Bashkuara, tashmë është tepër vonë për të hartuar një strategji plotësisht të re për të luftuar Covid-19, dhe politikanët po përpiqen të vazhdojnë përpara ndërkohë që pandemia përhapet. Megjithatë, ata po përsëritin shumë gabime të bëra herët në Itali, ku pandemia është kthyer në katastrofën më të rëndë që pas Luftës së Dytë Botërore. Qëllimi i këtij artikulli është të ndihmojë politikanët në të gjitha nivelet të mësojnë nga gabimet e Italisë në mënyrë që ata të mund të adresojnë sfidat e mëdha që paraqiten nga kriza në zhvillim e sipër.
Në pak javë (nga 21 shkurt deri më 22 mars), Italia shkoi nga zbulimi i çështjes së parë zyrtare Covid-19 në një dekret qeveritar që ndalonte të gjitha lëvizjet e njerëzve dhe mbylljen e të gjitha bizneseve jo thelbësore. Brenda kësaj periudhe shumë të shkurtër kohore, vendi është goditur nga asgjë më shumë se një cunami me forcë të paparë dhe është ndëshkuar nga një rrjedhë e pandërprerë vdekjesh.
Disa aspekte të kësaj krize, si momenti kur filloi padyshim që mund t’i atribuohen fatit të keq që nuk ishin nën kontrollin e plotë të politikanëve. Aspekte të tjera, megjithatë, lidhen me faktin se liderët italianë nuk e kuptuan që në fillim kërcënimin që paraqiste Covid-19, duke vonuar organizimin e një përgjigje sistematike ndaj tij.
Vlen të theksohet se këto pengesa shfaqen edhe pas provave se Covid-19 kishte ndikuar në cdo aspekt të jetës në Kinë dhe mediat kishin publikuar disa modele të sukseshme për përmbajtjen e virusit.
Këto janë disa nga këshillat dhe faktorët që mund të shmangin të ashtuquajturin “skenarin italian”
Mos u nisni nga paramendimet
Në fazat e hershme të saj, kriza Covid-19 në Itali nuk dukej aspak si një krizë. Deklaratat fillestare për shpalljen e gjendjes së jashtëzakonshme u pritën me skepticizëm nga publiku dhe nga një pjesë e politikanëve edhe pse disa studiues kishin paralajmëruar se vendi po shkonte drejt një katastrofe shëndetësore me javë të tëra. Në të vërtetë, në fund të shkurtit, disa politikanë të shquar italianë ishin shprehur se ekonomia nuk duhet të frikësohet dhe të ndalet për shkak të virusit. (Një javë më vonë, njëri prej këtyre politikanëve u diagnostikua me Covid-19.)
Reagime të ngjashme u përsëritën në shumë vende të tjera përveç Italisë dhe ilustrojnë atë që shkencëtarët e quajnë paragjykim preferencial, një tendencë për të besuar informacionet që na bëjnë të ndihemi të sigurt. Kërcënimet siç janë pandemitë që evoluojnë në mënyrë jolineare (fillojnë me ritme të vogla por intensifikohen në mënyrë eksponenciale) janë veçanërisht të ndërlikuara për t’u përballur për shkak të interpretimit të shpejtë të asaj që po ndodh në kohë reale. Koha më efektive për të ndërmarrë masa të ashpra është kur kërcënimi duket të jetë i vogël , mundësisht që në shfaqjen e rastit të parë. Problemi në skenën politike, është se nëse ndërhyrja funksionon, një pjesë e politikanëve mund të thonë se masat e forta ishin një reagim i tepërt.
Politikanët nisin të dëgjojnë eskpertët vetëm kur gjenden në situata të vështira, shumë komplekse dhe kur nuk ka zgjidhje të lehtë. Dëshira për të mos vepruar në mënyrë ekstreme bën që liderët të mbështeten në opinionet e rrethit të tyre të brendshëm. Por në një kohë pasigurie, është thelbësore të rezistosh ndaj këtij tundimi, dhe të bazohesh tek strategjitë dhe idetë e ekspertëve,
Nuk ka “gjysmë-zgjidhje”
Mësimi i dytë që mund të nxirret nga kriza në Itali është rreziku që paraqesin zgjidhjet e pjesshme. Qeveria italiane e lejoi përshkallëzimin e pandemisë duke nxjerrë një seri dekretesh gjysmake që rritnin gradualisht kufizimet brenda zonave të bllokimit (“zonat e kuqe”), të cilat më pas u zgjeruan derisa u aplikuan në të gjithë vendin.
Në kohë normale, kjo qasje do të konsiderohej e kujdesshme dhe mbase edhe e mençur. Por në këtë situatë, ishte katastrofike për dy arsye. Së pari, ishte në kundërshtim me përhapjen e shpejtë eksponenciale të virusit. “Faktet në terren” nuk parashikonin se cila do të ishte situata vetëm disa ditë më vonë. Si rezultat, Italia ndoqi përhapjen e virusit dhe nuk mundi ta parandalonte. Së dyti, qasja selektive mund të ketë nxitur pa dashje përhapjen e virusit. Kur dekreti që njoftoi mbylljen e Veriut u bë publik, ai shkaktoi një eksod masiv në Italinë e Jugut, duke përhapur virusin në rajone ku nuk kishte qenë i pranishëm.
Kjo ilustron atë që tani është e qartë për shumë vëzhgues: Një përgjigje efektive ndaj virusit duhet të orkestrohet nga masa të ndërmarra njëkohësisht. Rezultatet e masave të marra në Kinë dhe Korenë e Jugut ishin efektive sepse u morën në të njëjtën kohë dhe përfshinë mbarë vendin. Testimi është efektiv kur kombinohet me gjurmim rigoroz të kontakteve të të infektuarve dhe gjurmimi është i efektshëm për aq kohë sa kombinohet me një sistem efektiv komunikimi që mbledh dhe shpërndan informacione mbi lëvizjet e njerëzve të izoluar. Pra institucionet shtetërore duhet të veprojnë si një trup i vetëm.
Këto rregulla zbatohen gjithashtu për organizimin e sistemit të kujdesit shëndetësor. Kur një vend përballet me përhapjen e pandemisë së koronavirusit, riorganizime me shumicë janë të nevojshme brenda spitaleve, Për më tepër, modelet e kujdesit për pacientët me koronavirus, (me theks të veçantë kujdesin në shtëpi) janë të ndryshëm nga ai i pacientëve me grip sezonal.
Gjetja e qasjes së duhur në zbatim kërkon aftësinë për të mësuar shpejt nga sukseset dhe dështimet dhe gatishmërinë për të ndryshuar veprimet në përputhje me rrethanat. Sigurisht, ka mësime të vlefshme për t’u mësuar nga qasjet e Kinës, Koresë së Jugut, Tajvanit dhe Singaporit, të cilat ishin në gjendje ta frenonin pandeminë mjaft herët. Por ndonjëherë praktikat më të mira mund të gjenden në vendin fqinj. Duke qenë se sistemi italian i kujdesit shëndetësor është shumë i decentralizuar, rajone të ndryshme provuan qasje të ndryshme. Shembulli më i dukshëm është kontrasti midis masave të ndërmarra nga Lombardia dhe Veneto, dy rajone fqinje me profile të ngjashme socialo-ekonomike.
Lombardia, zona më e pasur dhe më produktive e Evropës, është goditur në mënyrë disproporcionale nga Covid-19. Që nga 26 marsi, ajo mban një rekord prej më shumë se rreth 35,000 rastesh dhe 5,000 viktimash në një popullsi prej 10 milion banorësh. Ndërkohë, Veneto arriti ta frenonte virusin në mënyrë të konsiderueshme me më shumë se 7,000 raste dhe 287 vdekje.
Trajektorët e këtyre dy rajoneve janë formuar nga një mori faktorësh që nuk janë në dorën e politikanëve, përfshirë dendësinë më të madhe të popullsisë në Lombardi dhe numrin më të madh të rasteve kur shpërtheu kriza. Por ajo që është duke u bërë gjithnjë e më e dukshme është se masat e e marra në fillimin e pandemisë kanë një ndikim të konsiderueshëm në ciklin e saj.
Testim i gjerë i atyre që shfaqin dhe nuk shfaqin simptoma
Mënyra më e mirë për të frenuar përhapjen e pandemisë është gjurmimi i cdo rasti të mundshën. Nëse dikush rezultoi pozitiv, të gjithë familjarët e këtij pacienti si dhe fqinjët e tyre duhet të testohen. Nëse keni mungesë tamponësh, i gjithë ky grup njerëzish duhet të vetë-karantinohen.
Pas udhëzimeve nga autoritetet e shëndetit publik, Lombardia zgjodhi një qasje më konservatore për testimin. Ajo deri më tani ka realizuar gjysmën e testeve të kryera në Veneto dhe ka pasur një përqendrim shumë më të fortë vetëm në rastet që shfaqin simptoma dhe deri më tani ka bërë investime të kufizuara në gjurmimin e rasteve të dyshuara, kujdesin shtëpiak, monitorimin, dhe mbrojtjen e mjëkëve.
Politikat e zbatuara në Veneto mendohet se kanë ulur ndjeshëm barrën për spitalet dhe kanë minimizuar rrezikun e përhapjes së Covid-19 në objektet mjekësore, një problem që ka ndikuar shumë në spitalet në Lombardi. Fakti që politika të ndryshme cuan në rezultate të ndryshme nëpër rajone të ngjashme, duhet të shihej si një leksion i rëndësishëm që nga fillimi. Rezultatet e masave të marra në Veneto mund të ishin përdorur për të rishikuar politikat rajonale dhe qendrore që në fillim të epidëmisë. Megjithatë, vetëm në ditët e fundit, një muaj pas shpërthimit, Lombardia dhe rajone të tjera po ndërmarrin hapa të ngjashme me Veneton, të cilat përfshijnë presionin ndaj qeverisë qendrore për të shtuar numrin e testimeve.
Vështirësia e përhapjes së njohurive të fituara rishtazi është një fenomen i njohur si në organizatat private ashtu edhe ato në sektorin publik. Por, përshpejtimi i përhapjes së njohurive që dalin nga zgjedhje të ndryshme në rajone të ndryshme duhet të konsiderohet një përparësi kryesore në një krizë si kjo. Është thelbësore të merren parasysh politika të ndryshme që dikur ishin “eksperimente” dhe jo të përqendrohemi tek betejat personale dhe politike, dhe të përvetësohet një mentalitet që lehtëson të mësuarit nga përvojat e kaluara dhe ato të tanishme në trajtimin e Covid-19.
Një faktorë i rëndëisishëm për diagnostikimin e tyre është testimi në shtëpi. Kurdo që të jetë e mundur, mostrat duhet të merren direkt nga shtëpia e një pacienti dhe më pas të analizohen në laboratorë. Kjo është një masat bazë për të monitoruar dhe mbrojtur personelin e kujdesin shëndetësor. Në Itali deri më tani kanë humbur jetën 66 mjekë, jo vetëm për shkak të mungesës së masave mbrojtëse, por edhe prej dyndjes të pacientëve drejt spitaleve.
Për shembull, përhapja e virusit në një zonë specifike në Lombardi ishte përshpejtuar përmes një spitali lokal, ku një pacient Covid-19 nuk ishte diagnostikuar sepse nuk shfaqte simptoma. Italia mendohet të ketë 10 herë më shumë raste se shifrat zyrtare, por për shkak të kapacitetit të ulët të testimit, nuk janë zbuluar. Pjesa më e madhe nuk shfaqin simptoma, duke mos e kuptuar se janë të infektuar ndërkohë që vazhdojnë të përhapin virusin. Prandaj testimet në masë janë thelbësore.
Mbledhja dhe shpërndarja e të dhënave është e rëndësishme.
Italia duket se ka vuajtur nga dy probleme të mëdha që lidhen me të dhënat. Në fillimin e pandemisë, problemi ishte mungesa e të dhënave. Një studim ka zbuluar se virusi është përhapur pa u vënë re në muajt e parë të vitit 2020 nga mungesa e aftësive epidemiologjike dhe nga pamundësia për të regjistruar në mënyrë sistematike numrin anormal të pacientëve në disa spitale.
Kohët e fundit, problemi duket të jetë një nga saktësitë e të dhënave. Mes përpjekjeve të jashtëzakonshme për të luftuar pandeminë qeveria italiane po bën azhurnimin rregullisht të statistikave në lidhje me pandeminë në një faqe të vënë edhe në dispozicionin e publikut. Disa komentues kanë vënë rë mospërputhjen e niveleve të vdekshmërisë midis Italisë dhe vendeve të tjera si dhe brenda Italisë. Këto mospërputhje komplikojnë menaxhimin e pandemisë në mënyrë të konsiderueshme, sepse në mungesë të të dhënave me të vërtetë të krahasueshme (brenda dhe në vendet e tjera) është më e vështirë të kuptosh se çfarë po funksionon dhe çfarë po pengon gjurmimin efektiv të popullatës).
Në një skenar ideal, të dhënat që dokumentojnë përhapjen dhe efektet e virusit duhet të jenë sa më të standardizuara në rajone dhe vende dhe të ndjekin përparimin e virusit dhe përmbajtjen e tij në një nivel makro (shtetëror) dhe mikro (spitalor). Nevoja për të dhëna të nivelit mikro nuk mund të nënvlerësohet. Ndërsa diskutimi për cilësinë e kujdesit shëndetësor bëhet shpesh në nivel shtetëror dihet që objektet e kujdesit shëndetësor ndryshojnë në mënyrë dramatike për sa i përket cilësisë dhe sasisë së shërbimeve që ato ofrojnë edhe brenda të të njëjtit rajon. Në vend që t’i fshehim këto dallime themelore, duhet të jemi plotësisht të vetëdijshëm për to dhe të planifikojmë shpërndarjen e burimeve e kufizuara në përputhje me nevojat e secilit rajon.
