Një emër, një mit. Asnjëherë nuk mund të flasim për dimensionin e vërtetë mitologjik si në rastin e Marcel Proustit, shkrimtari i përmendur shpesh në lidhje me kohën që kalon dhe fuqinë e kujtesës, por që pak në fakt e kanë lexuar. Kjo edhe për shkak të madhësisë së konsiderueshme dhe natyrisht frikësuese (“Në kërkim të kohës së humbur”, vepër mbresëlënëse në shtatë vëllime).
Biri i borgjezisë pariziane (nëna e tij ishte vajza e një agjenti të pasur burse, ndërsa babai i tij ishte mjek i njohur), Marcel Proust (Marsel Prust) lindi më 10 korrik 1871 në Auteuil, në periferi të Parisit. Fëmijëria e shkrimtarit kalon kryesisht në kryeqytetin francez, me shumë pak lëshime për të shpëtuar nga qyteti, sidomos gjatë verës, kaloi kryesisht në shtëpinë e ëmbël e të afërmit e tij nga babai, në Illiers. Nuk ka gjë si ato momente të kohës së lirë që mund të ndikojnë tek Marceli vogël, me një shëndet të dobët, i sëmurë që në moshë të re nga probleme të frymëmarrjes, duke kulminuar në sulmin e parë të rëndë të astmës (çrregullim që kurrë nuk do ta braktisë atë), kur ishte nëntë vjeç. Shtoni kësaj një ndjeshmëri të pazakontë të brendshme, trashëguar nga nëna po aq e ndjeshme (me të cilën Marcel kishte krijuar një lidhje pothuajse patologjike), çka e bëri atë të turpshëm dhe të vetmuar, ndryshe nga vëllai i tij Robert, sigurisht më i gëzuar dhe më i hapur.
Ai u regjistrua në një nga shkollat më të mira të mesme në kryeqytet. Marcel ka mundësinë të vihet në kontakt të ngushtë me disa kolegët, pasardhës të familjeve të mira pariziane, ndër të cilët mund të përfshijnë politikanët e emrave të mëdhenj të kohës. Ndikimi në disa mënyra është pozitiv dhe me disa shokë shtrëngon një miqësi të sinqertë dhe të qëndrueshme. Për më tepër, pikërisht në shkollën e mesme Proust, përveç talentit letrar, zbulon shijen, edhe kjo shumë letrare, për të hyrë në sallonet e Parisit, duke zbuluar një prirje të lindur për shoqëri normale dhe një aftësi të jashtëzakonshme për t’u përshtatur me publikun. Përveç kësaj, sallonet ishin një minierë e pashtershme e takimeve kulturore, në qoftë se ju mendoni që janë të frekuentuara nga askush tjetër përveç njerëzve si Madame Strauss, gruaja e parë kompozitorit George Bizet dhe Charles Haas, figura e çuditshme estetit dhe organi dhe organizatorit të veprimtarive të artit, në personalitetin e të cilit Proust atëherë do të krijojë karakterin e Swann.
Frytet e para letrare të Proust vijnë në vitin 1892, kur filloi si bashkëpunëtor në revistën “Le Banquest”, themeluar nga një grup miqsh, duke përfshirë Jacques Bizet, Daniel Halevy, Robert Dreyfus dhe Leon Blum. Këto janë vitet, ndër të tjera, që shpërthyen çështjen Dreyfus, kapitenit çifut të arrestuar nën akuzat për spiunazh dhe bashkëpunim me Gjermaninë, një rast i vërtetë i linçimit moderne në shtyp. Proust, në sytë e historisë, ka nderin të jetë ndër ata që mbrojnë, mbi të gjitha me energji të madhe, kapitenin e pafat.
Më 1896, vjen libri i parë nga shkrimtari “Kënaqësitë dhe ditët”; është një përmbledhje e tregimeve të shkurtra, të botuara në një edicion të rafinuar, që pati parathënien e një përbindëshi të shenjtë të shkronjave si Anatole France; në të njëjtën kohë, megjithatë, ai iu përkushtua për të shkruar një roman të madh, për fat të keq, të papërfunduar “Jean Santeuil”, një prag i vërtetë për një tjetër, gjigant, “Në kërkim të kohës së humbur”. Paralelisht me gjithë këtë, mos harroni praktikën e preferuar të kritikës letrare, të kryer me acumen dhe shije të patëmetë.
Aktiviteti i kritikut letrar dhe veçanërisht njohësit të vëmendshëm e artit e çon atë për t’u takuar me teoritë estetike të anglezit John Ruskin, të cilat do të marrin shumë nga koha e tij duke u angazhuar në përkthimin frëngjisht të librit të tij “Bibla e Amiens” . 1900 eshte viti i udhëtimit në Itali, sidomos në Venedik, ku ai përfundoi një lloj pelegrinazhit të Ruskinit, një verifikim të drejtpërdrejtë të teorive estetike të kritikut anglez, si dhe të takohet për herë të parë me botën e pikturës italiane. Këto udhëtime në kërkim të momenteve të mëdha të artit evropian janë një tipar themelor i stilit të jetës së Proustit dhe do të përsëriten, aq kohë sa mund të lëvizë dhe të përballet me lodhjen e udhëtime të gjata.
Në vitin 1905, dy vjet pas babait, vdes nëna e shkrimtarit, një moment nga më të dhimbshmit i jetës së tij. Ai lë banesën e familjes dhe zhvendoset në Boulevard Haussmann, ku do të instalojë një dhomë famshme krejtësisht të veshur me tapë dhe të izoluar nga çdo zhurmë e jashtme. Në fillim të vitit 1907 filloi të shkruante veprën e tij më ambicioze.
Për shkak të këtij angazhimi të madh psikologjik, jeta shoqërore e shkrimtarit, e parë kaq e pasur, gradualisht reduktohet në një numër të kufizuar miqsh, nga të cilët, në çdo rast, ai duket se e mbron veten, ndërsa ritmet e jetës së tij janë tërësisht të mërzitshme: ai fle për shumicën e ditës dhe punon natën; pranë tij mbetet vetëm Celeste Albaret, vendase, me burrin e saj Odillon. Në vitin 1914, sekretari-shofer Alfred Agostinelli vdiq në një aksident avioni në Antibes: është një moment tjetër tragjik për Proustin, i lidhur thellë me të riun. I cili, nga ana tjetër, tregonte lidhjen me mentorin e tij duke fluturuar nën pseudonimin e Marcel Swann. Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore, në gusht 1914, përfshin dhe shqetëson botën dhe miqësinë e Proustit; disa nga njerëzit e dashur për të, përfshirë mbi të gjitha Bertrand de Fénelon, vdesin në front; vëllai Robert është në ballë si mjek dhe rrezikon jetën e tij në më shumë se një situatë. Në Paris, Proust vazhdon të punojë në romanin e tij, me sa duket i huaj dhe indiferent ndaj tragjedisë që e rrethon, në të cilën ai do të lërë disa faqe të mrekullueshme në “Koha e rigjetur”. Nga këtu e tutje, jeta gjithnjë e më e ndarë dhe e vetmuar e Proustit duket të jetë e ndërlidhur vetëm me ritmin e punës së tij. Vëllimet e ndryshme dalin rregullisht, mirëpritur me vëmendje nga kritikët. Dhënia e çmimit Goncourt në vitin 1918 për librin “Në hijen e vajzave në lulëzim” kontribuoi në njohjen dhe famën e shkrimtarit. Proust, gjithnjë e më i izoluar, po i jepte fund rishikimit përfundimtar të “I burgosuri” kur, në tetor 1922, u sëmur me bronkit. Duke refuzuar çdo ndihmë mjekësore, pavarësisht insistimit të vëllait të tij Robert, përpiqet të rezistojë nga sulmet, veçanërisht të dhunshme dhe përkeqësuar të sëmundjes së astmës, dhe vazhdon shkrimin e “Në kërkim të kohës së humbur”, të cilin do të jetë në gjendje për ta kryer. Pas kësaj goditjeje të fundit, ai vdiq më 18 nëntor 1922.
